El topónimo "Ydoaldegui" en Lekeitio

ESTUDIO HISTÓRICO Y ARQUEOLÓGICO DE LA VILLA DE LEKEITIO - Belén Bengoetxea – Silvia Cajigas – Iñaki Pereda

La zona denominada antiguamente "Ydoaldegui" se encuentra hoy día ocupada por la calle Igualdegi y la plaza de San Kristobal. Esta zona se encontraba en el interior de la muralla, junto a unos humedales que, formando una depresión llena de agua, se pueden identificar con un pantano o una ciénaga. Precisamente la etimología de Ydoaldegui es “colina junto al pantano o ciénaga”.

Ciénaga que se habría formado por la acumulación de los manantiales procedentes de la parte alta del pueblo.

Los mencionados humedales ocuparían aproximadamente el terreno comprendido entre los actuales números 9 al 19 de la Avda. Paskual Abaroa, 11 al 15 de la Avda. Sabino Arana, 1 al 7 de Agirre Solarte, y 2 al 8 de Zumatzeta kalea. Entre los actuales números 12 al 20 de la Avenida Paskual Abaroa, la muralla de la villa, hacía una curva hacia el interior de esta, adentrándose en la actual plaza de San Cristóbal, para, alejándose de los humedales, asegurarse un mejor asiento.

Busca el mismo propósito la dirección que toma la calle Igualdegi desde su creación, curvándose hacia el interior de la villa hasta juntarse con la calle Beheko kalea. Dejando libre de construcciones un espacio en el que todavía en 1857 no se había edificado.
La mencionada zona ocupada por los humedales se encontraba en el siglo XVI a un nivel 4 metros más bajo que en la actualidad. Aspecto que se puede comprobar echando un vistazo a la parte trasera de los números 3 y 5 de la Avda. Sabino Arana.
Todavía en 1959, en los terrenos actualmente ocupados por el edificio de “Ikusgarri zinema”, había una laguna o estanque natural rodeada de juncos.

Los humedales, pantano o ciénaga, se fueron rellenando paulatinamente según se iba remodelando el pueblo mediante diferentes actuaciones urbanísticas:
-La primera elevación de nivel documentada se produjo entre 1879 y 1880, mediante la ejecución de las obras de apertura de una calle en Lekeitio para la unión de las carreteras de Ondarroa y Gernika. Lo que traería consigo el ensanche “del camino Real de Guernica a Ondarroa” haciendo un chaflán en la casa de doña Rosalía Ibáñez de Aldecoa, el actual nº 2 de la plaza de Gamarra.
-La segunda elevación de nivel se realizó entre los años 1883 y 1884 cuando se abrió la calle primeramente denominada "Travesía de Zumaceta" y más tarde "Avenida Pascual", cuyo trazado empezaba en la calle Atea y terminaba en el Eskolape.

-La siguiente actuación en la zona de los humerales se produjo entre 1888 y 1889, y consistió en la construcción de la denominada "Continuación de la Avenida Pascual", con un trazado que empezaba en el Eskolape y seguía hasta la Atalaya.

Estos humedales tienen su propio nombre toponímico: "Zumenzaeta".
Podéis ver en este mismo blog el artículo "El topónimo Zumenzaeta". 
Iñaki Madariaga Valle 2021

ESTUDIO HISTÓRICO Y ARQUEOLÓGICO DE LA VILLA DE LEKEITIO - Belén Bengoetxea – Silvia Cajigas – Iñaki Pereda


Sabino Arana 3 eta 5 zenbakiak

Sabino Arana 3 eta 5 zenbakien arteko kantoia

“YDOALDEGUI” LEKU-IZENA LEKEITION

Antzina "Ydoaldegui" izeneko eremua gaur egun Igualdegi kaleak eta San Kristobal plazak okupatzen dute. Eremu hori harresiaren barrualdean zegoen, urez betetako hezegune batzuen ondoan.

Hezegune horiek zingira batekin identifikatu daitekelarik. Hain zuzen ere, Ydoaldegui-ren etimologiak “zingira ondoko muinoa” adierazten du. Herriaren goialdetik datozen iturburuen metaketak sortutako zingira izango zen ziur aski.

Aipatutako hezeguneek, gutxi gorabehera, Paskual Abaroa Uribideko 9 zenbakitik 19ra arteko lursaila okupatuko lukete, Sabino Arana Etorbideko 11tik 15era, Agirre Solarte kaleko 1etik  7ra, eta Zumatzeta kaleko 2tik 8ra. Paskual Abaroa etorbideko 12tik 20ra bitarteko zenbakien artean, hiriko harresiak bihurgune bat egiten zuen barrualderantz, gaur egungo San Kristobal plazan sartuz, hezeguneetatik urrunduz kokaleku hobea ziurtatzeko seguruenik.

Helburu bera du Igualdegi kaleak hartzen duen zuzenbidea sortu zenetik, hiriaren barrualderantz okertuz, Beheko kalearekin elkartu arte. 1857an oraindik eraikinik gabe zegoen espazioa hau.

Hezeguneek okupatutako eremua, gaur egun baino 4 metro beherago zegoen XVI. mendean. Sabino Arana Etorbideko 3 eta 5 zenbakien atzealdeko lurzoruaren maila ikusiz gero egiaztatu daitekeena.
Oraindik 1959an, “Ikusgarri zinema” eraikinak gaur egun okupatzen dituen lurretan, ihiz inguratutako urmael natural bat zegoen.

Hezegune edo zingira hauek pixkanaka beteten joan ziren, herria hainbat hirigintza-jarduketaren bidez birmoldatu ahala:

-Dokumentatutako lehen maila-igoera 1879 eta 1880 urte-artean izan zen, Ondarroa eta Gernikako errepideak lotzeko Lekeition kale bat irekitzeko obrak egin zirenean. Obra horiek ekarriko zuten “Gernikatik Ondarroarako Errege Bidea” zabaltzea, Rosalia Ibañez de Aldecoaren etxean alaka bat eginez, gaur eguneko Gamarra plazako 2 zenbakian.

-Bigarren maila-igoera 1883 eta 1884 urte-artean egin zen, "Travesía de Zumaceta" izeneko kale berria ireki zenean (geroago "Avenida Pascual" izendatu zena). Kale berri honen trazadura Atea kalean hasten zen eta Eskolapen amaitu.
Hezegunetan egin zen hurrengo maila-igoera 1888 eta 1889 urte-artean izan zen: "Continuación de la Avenida Pascual" izeneko kale berria ireki zenean, Eskolapean hasten zena eta Talaian bukatu.

Hezegune hauek er beren leku-izena dute: "Zumenzaeta".
Ikusi hemen "Zumenzaeta leku-izena" artikulua.

Iñaki Madariaga Valle 2021